Prokrastynacja. Jakie są jej przyczyny?
środa, 22 listopada 2023
:: Konsultacje Skype online - umów najbliższy termin >
Prokrastynacja – modne słowo, które weszło już na dobre do słownika psychologicznego. Pochodzi od pro cras,, co po łacinie oznacza na jutro. Prokrastynację opisuje się jako tendencję do odkładania zadań na później. Temat tego behawioralnego zjawiska często pojawia się w różnych mediach, począwszy od artykułów, poprzez szkolenia i treningi samorozwoju, po oddziaływania psychoterapeutyczne. Dzieje się tak nie bez powodu: coraz częściej ludzie identyfikują prokrastynację jako własny problem, który negatywnie wpływa na ich samoocenę i poczucie kompetencji. Często mylona z lenistwem, jest w rzeczywistości zwykle nieuświadamianą strategią radzenia sobie z wyzwaniami. Polega ona na wybieraniu czynności alternatywnych, mniej istotnych, zamiast podejmowania działania. To nie tylko chwilowe odwlekanie, ale stały wzorzec zachowania, który może prowadzić do stresu, poczucia winy, a także obniżenia produktywności i jakości życia. Dlatego tak ważne jest zrozumienie jej prawdziwego charakteru, by łatwiej było tego natrętnego szkodnika zmienić w oswojonego zwierzaczka, który od czasu do czasu odwróci naszą uwagę od codziennych obowiązków, byśmy mogli zdrowo odpocząć.
Każdy człowiek doświadcza w swoim życiu niemocy w realizowaniu zadań, jednak prokrastynacja, to jest coś więcej – to stała mieszkanka umysłu dotkniętego tą cechą człowieka. Człowiek obcuje z nią dzień w dzień, zmagając się z jej ciągłym hamowaniem, odkładaniem, dekoncentrowaniem, wykonywaniem zbędnych czynności. Dzisiaj chcę pokazać, jak możemy przystąpić do zminimalizowania szkodliwego wpływu prokrastynacji na nasze relacje z codziennymi aktywnościami.
Przyczyny prokrastynacji
Presja i oczekiwania. Nadmierna presja i kontrola ze strony rodziców, rygorystyczny styl wychowania i krytyka przy jednoczesnym zaniedbywaniu potrzeby wsparcia i czułości może wykształcić w dziecku lęk przed podejmowaniem zadań, unikanie aktywności w obawie przed popełnianiem błędów. Z czasem wytwarzają się nawyki, które utrudniają funkcjonowanie w dorosłym życiu.
Priorytetyzacja krótkoterminowego samopoczucia. Potrzeba natychmiastowej nagrody wynikająca często z cech temperamentalnych, dodatkowo wspartych wpływem wychowania może ograniczać możliwości nauczenia się odraczania gratyfikacji. Człowiek dąży do natychmiastowej równowagi, co jest zazwyczaj efektem na krótką metę: unikanie wykonania zadania daje chwilową ulgę, niestety nie skutkuje jego wykonaniem! Trudności w odraczaniu gratyfikacji dotyczą osób impulsywnych, które charakteryzują się obniżoną samokontrolą.
Niechęć do zadania. Osoby, które mają pod swoją „opieką” prokrastynację, najczęściej unikają zadań, zwłaszcza tych nieprzyjemnych, nudnych czy z jej punktu widzenia nieistotnych.
Lęk i obawy. Prokrastynacja karmi się wewnętrznymi stanami: wątpliwościami, niską samooceną, lękiem, niepewnością.
Przepełnienie i przytłoczenie. Człowiek doświadcza prokrastynacji, gdy przyjmuje na swoje barki zbyt wiele lub zbyt trudne zadania. Gdy ich realizacja przekracza jego możliwości, ogarnia go niemoc, uczucie wypalenia, a w rezultacie odkładanie realizację w nieskończoność.
Perfekcjonizm. Są osoby, które nadmiernie polegają na doskonałej autoprezentacji. Zawsze pragną wypaść jak najlepiej, nie popełniać błędów, nie okazywać słabości. Wolą zatem wycofać się z zadania niż je zrealizować, gdy tylko zorientują się, że nie uda im się wykonać go idealnie.
Rozłąka z konsekwencjami. Odraczanie zadań może zdarzyć się, gdy nie są one bezpośrednio nagradzane. Może to wynikać ze specyfiki pracy, w której bez względu na stopień zaangażowania, praca nagradzana jest tak samo. Początkowo osoba może z czystej pasji realizować zadania na wysokim poziomie i nadmiarowo, jednak szybko nauczy się, że w porównaniu z osobami nastawionymi minimalistycznie – zwyczajnie się to nie opłaca. Zaczyna więc prokrastynować swoje wcześniejsze zobowiązania.
Trudności w zarządzaniu czasem. Wynikają one często, jak wiele z powyższych przyczyn, z różnych osobowościowych zahamowań wywołujących zastój czy nawet paraliż decyzyjny. W rezultacie następuje zaniechanie realizacji założonego planu albo wręcz brak planu, co dla osób z prokrastynacją jest jak bezdroże dla wędrowca.
Niska tolerancja na frustrację. Osoby, które źle znoszą przeszkody i trudności mogą unikać zadań wymagających wysiłku czy wytrwałości. Te trudności mogą być związane z wysoką wrażliwością i lękową interpretacją rzeczywistości albo z tzw. słomianym zapałem i brakiem tolerancji na nudę.
Powyższe przyczyny skonkluduję jednym słowem: osobowość. Można spytać, dlaczego?, wszak opisane przyczyny w znacznej mierze leżą w środowisku wzrastania. Należy jednak zwrócić uwagę, iż to właśnie cechy temperamentalne i osobowościowe mają znaczenie dla sposobu eksploatacji narzuconych warunków zewnętrznych. To pokazuje, że osoby o silnym układzie nerwowym często zwycięsko wyjdą z utarczek z trudną rzeczywistością, co tłumaczy różnice indywidualne między ludźmi pomimo podobnych środowisk wychowania. Kto zatem przyjmie w swoje mentalne progi prokrastynację? Będą to osoby nadmiernie wrażliwe, skłonne do negatywnej samooceny, a co za tym idzie niepewne siebie, z rozwiniętymi mechanizmami obronnymi. Nie zawsze łatwo rozpoznać taką osobę. Często zakłada ona maskę optymizmu, zadowolenia, pewności siebie. Dopiero jej nieskuteczne działania czy raczej ich brak ujawnia światu jej trudności prokrastynacyjne. Niestety świat widzi tu nie problemy, lecz niesumienność i lenistwo. Powstaje błędne koło: prokrastynator w masce energicznego optymisty nie spełnia oczekiwań, postrzegany jest jako człowiek niesumienny i leniwy, co obniża jego i tak niską samoocenę, doprowadzając do obniżenia nastroju czy nawet stanów depresyjnych i w rezultacie jeszcze niższej skuteczności.
